Likidasyon / Tasfiye nedir ?

Likidasyon Ne Demektir?

Kripto para piyasalarında "likidasyon" ya da Türkçesiyle "tasfiye", bir yatırımcının borçlandığı bir pozisyonun teminatının, belirli bir eşik değerin altına düşmesi durumunda otomatik olarak kapatılması işlemidir. Bu durum, özellikle kaldıraçlı işlemler (leveraged trading) veya merkeziyetsiz finans (DeFi) platformlarında borç alma/verme işlemlerinde sıkça görülür.

Basitçe söylemek gerekirse:

Likidasyon = Teminatın, borcun karşılığını ödeyemeyecek hale gelmesi sonucu pozisyonun zorla kapatılmasıdır.

İlginizi Çekebilir: Layer 0 Nedir?

Likidasyonun Gerçekleştiği Durumlar

1. Kaldıraçlı İşlemler (Leverage Trading)
2. Kaldıraçlı işlem açan bir yatırımcı, elinde olmayan sermayeyle daha büyük pozisyonlar alır. Fiyat ters yönde hareket ettiğinde, teminat (marjin) belirli bir oranın altına düşerse borsa pozisyonu otomatik olarak tasfiye eder.
3. DeFi Protokollerinde Borç Alma (Lending/Borrowing)
4. Örneğin, Aave ya da Compound gibi protokollerde bir kullanıcı teminat göstererek borç alır. Eğer teminatın değeri, alınan borcun belli bir yüzdesinin altına düşerse protokol otomatik olarak teminatın bir kısmını ya da tamamını satar (liquidate eder).

Likidasyon Nasıl Çalışır?

1. Teminat Gösterme
2. Kullanıcı, işlem açmadan önce belli bir miktar kripto varlığı teminat olarak gösterir.
3. Borçlanma veya Pozisyon Açma
4. Bu teminata karşılık pozisyon açılır veya borç alınır.
5. Fiyat Hareketleri Takibi
6. Eğer piyasada ani bir düşüş olursa, teminatın değeri azalır. Bu düşüş, teminat oranını belirli bir eşik seviyesinin (örneğin %80) altına indirirse, likidasyon tetiklenir.
7. Likidasyonun Gerçekleşmesi
8. Sistem, borcun ödenmesini sağlamak için teminatın tamamını veya bir kısmını açık piyasada satar. Böylece borç ödenmiş olur ancak kullanıcı zarara uğrar.

Likidasyon Eşiği Nedir?

Likidasyonun gerçekleştiği seviyeye likidasyon eşiği denir. Bu eşik, kullanılan platforma, borç alınan varlığa ve gösterilen teminata göre değişir. Örneğin:

• Aave’de ETH teminatıyla DAI borç alındığında likidasyon eşiği genellikle %80-85 arasındadır.
• Kaldıraçlı işlemlerde likidasyon fiyatı, kullanılan kaldıraç oranına göre değişir. 10x kaldıraçta küçük bir fiyat düşüşü bile tasfiyeye neden olabilir.

Örnek Senaryo:

Bir kullanıcı 1.000 USDT teminat ile 5.000 USDT’lik Bitcoin long pozisyonu açar (5x kaldıraç).

Bitcoin fiyatı düşmeye başladığında pozisyon zarara girer.

Eğer zararın büyüklüğü teminatı tüketirse, yani pozisyonun değeri 1.000 USDT’ye düşerse, sistem pozisyonu otomatik olarak kapatır (likide eder).

Bu durumda kullanıcı teminatını kaybeder ve borçlu kalmaktan kurtulmuş olur, ancak tüm sermayesi silinmiş olur.

Merkeziyetsiz Finans (DeFi) Dünyasında Likidasyon

DeFi platformlarında likidasyon işlemleri genellikle akıllı sözleşmeler tarafından gerçekleştirilir. Bu protokollerde:

• Likidatörler adlı üçüncü kişiler, likide edilmeye yakın pozisyonları bulur ve sistemin sürdürülebilirliği için bunları kapatarak ödül kazanır.
• Sistem otomatik ve sansüre dirençlidir, ancak aşırı volatil piyasalarda toplu tasfiyeler yaşanabilir.

Likidasyonun Yatırımcı Açısından Sonuçları

• Sermaye Kaybı: Pozisyon otomatik kapatıldığı için teminatın bir kısmı veya tamamı kaybedilir.
• Likidasyon Cezası: DeFi platformlarında genellikle %5 ila %15 arasında cezai kesinti yapılır.
• Fırsat Maliyeti: Pozisyon kapandığı için fiyat yeniden toparlasa bile yatırımcı bundan faydalanamaz.

Likidasyondan Korunma Yolları

1. Düşük Kaldıraç Kullanmak
2. Kaldıraç oranı ne kadar yüksekse, fiyatın küçük bir hareketi bile likidasyona neden olabilir.
3. Teminat Fazlalığı (Overcollateralization)
4. Borç alırken teminatın değerini yüksek tutmak, likidasyon riskini azaltır.
5. Stop-Loss Kullanımı
6. Likidasyon beklemeden, önceden belirlenen zararda pozisyon manuel olarak kapatılabilir.
7. Risk Takibi
8. Piyasa oynaklığına göre pozisyonları ve teminat oranlarını düzenli takip etmek gerekir.

Kripto Borsalarında Likidasyonun İzlenmesi

Bazı platformlar, genel piyasa likidasyon verilerini sunar. Örneğin:

• CoinGlass gibi siteler, son 24 saatte tasfiye edilen long/short pozisyon miktarını gösterir.
• Bu veriler, piyasanın yönü ve yatırımcıların pozisyonlanması hakkında fikir verebilir.

Likidasyon, kripto piyasalarının önemli ve riskli bir parçasıdır. Yüksek kazanç fırsatları sunsa da kaldıraçlı işlemler veya borçlanma mekanizmaları, doğru yönetilmediği takdirde tüm sermayenin kaybıyla sonuçlanabilir. Bu nedenle teminat yönetimi, kaldıraç kullanımı ve risk kontrolü, başarılı bir yatırımcı için hayati önemdedir.