Merkezi Borsa (CEX) Nedir?

Merkezi borsa, İngilizce adıyla Centralized Exchange (CEX), bir üçüncü taraf kurum ya da şirket tarafından kontrol edilen ve yönetilen dijital varlık alım-satım platformudur. CEX’ler, kullanıcıların kripto paraları aracılık hizmeti sunan bir platform üzerinden alıp satmalarını sağlar. Alıcı ve satıcılar doğrudan değil, borsa üzerinden eşleştirilir ve işlemler bu merkezi yapının onayıyla gerçekleştirilir.

İlginizi Çekebilir: Proof of Spacetime Nedir?

CEX’lerin Temel Özellikleri

Merkezi Kontrol
CEX'ler, bir şirket ya da kuruluşun altyapısı, sunucuları ve politikaları doğrultusunda çalışır. Platformun operasyonları, güvenliği, işlem sırası ve listeleme kararları bu merkezden yönetilir.
Kayıt ve Kimlik Doğrulama (KYC/AML)
Kullanıcılar genellikle bir hesap oluşturmak, kimlik bilgilerini paylaşmak ve çeşitli KYC (Müşterini Tanı) prosedürlerini tamamlamak zorundadır.
Varlıkların Saklanması
Kullanıcılar, işlem yapabilmek için fonlarını genellikle platformun sağladığı cüzdanlara yatırır. Yani varlıklar kullanıcı cüzdanlarında değil, borsanın gözetimi altındadır.
Kullanıcı Deneyimi
Arayüzler genellikle kullanıcı dostudur, alım-satım kolaydır. Emir defteri, işlem geçmişi, grafikler, API desteği ve mobil uygulamalar gibi gelişmiş özellikler sunar.

CEX’lerin Nasıl Çalıştığı

Kayıt Olma ve Fon Yatırma
Kullanıcı, e-posta ve kimlik bilgileriyle hesap oluşturur. Fiat (geleneksel para) veya kripto para yatırarak işlem yapmaya başlar.
Alım-Satım Emirleri
Emir defteri (order book) üzerinden alıcı ve satıcı emirleri eşleştirilir. Kullanıcı ister market emri (anında), ister limit emri (belirli fiyata kadar) verebilir.
İşlem Gerçekleşmesi
Eşleşen emirler doğrultusunda borsa işlemi gerçekleştirir ve kullanıcının hesabına ilgili varlıkları yansıtır.
Çekim ve Saklama
Kullanıcı, kazançlarını borsa cüzdanında tutabilir ya da kişisel bir cüzdana (örneğin donanım cüzdanı) çekebilir.

CEX Platformlarına Örnekler

Binance – Dünyanın en büyük işlem hacmine sahip borsası.
Coinbase – ABD merkezli, regülasyonlara uyumlu ve halka açık bir CEX.
Kraken – Güvenlik ve regülasyonlara uyum konusundaki katılığı ile bilinir.
KuCoin, Bybit, OKX, Bitfinex – Alternatif popüler CEX’ler.

CEX Kullanmanın Avantajları

Yüksek Likidite
CEX’ler genellikle yüksek işlem hacmine sahiptir. Bu da kullanıcıların istedikleri işlemleri hızlı şekilde gerçekleştirmesini sağlar.
Kullanım Kolaylığı
Yeni başlayanlar için grafik araçları, emir çeşitliliği, destek hatları ve mobil uygulamalar ile kullanıcı deneyimi gelişmiştir.
Fiat Para Desteği
Banka havalesi, kredi kartı gibi yöntemlerle doğrudan itibari para yatırmak mümkündür.
Gelişmiş Alım Satım Araçları
Spot piyasaların yanı sıra vadeli işlemler, marjin alım-satım, staking ve launchpad gibi birçok özellik sunar.

CEX Kullanmanın Riskleri ve Eleştiriler

Merkezi Kontrol ve Sansür Riski
Bir şirket tarafından yönetildiği için hükümet müdahalesine açıktır. Kullanıcı hesapları dondurulabilir veya işlemler durdurulabilir.
Siber Saldırı Riski
Geçmişte Mt. Gox, Bitfinex, Coincheck gibi platformlarda büyük ölçekli saldırılar yaşanmıştır. Kullanıcı fonları hacklenebilir.
Anahtarlar Sende Değilse, Kripto Senin Değildir
Varlıklar CEX’in cüzdanlarında tutulduğu için kullanıcı, özel anahtarların sahibi değildir. Bu durum, "Not your keys, not your crypto" ilkesine aykırıdır.
Gizlilik Sorunları
Kimlik doğrulama zorunluluğu, birçok kullanıcı için gizlilik ihlali anlamına gelir. Özellikle baskıcı rejimlerde, kullanıcı verileri tehdit altına girebilir.

CEX ve DEX Arasındaki Temel Farklar

CEX’ler, merkezi yapıdadır; DEX’ler (merkeziyetsiz borsalar) blokzincir üzerinde akıllı sözleşmelerle çalışır.
CEX’te varlıklar borsa cüzdanındadır; DEX’te doğrudan kullanıcı cüzdanından işlem yapılır.
CEX daha hızlı ve likit; DEX daha gizli ve özgürlükçüdür.

CEX’lerin Geleceği

Regülasyonlarla Uyum: Birçok CEX, global regülasyonlara uyum sağlamak için KYC, AML ve vergi raporlama sistemleri geliştiriyor.
Merkeziyetsizlik Trendine Adapte Olma: Bazı CEX'ler, kendi DEX platformlarını da hayata geçiriyor (örneğin Binance → Binance DEX).
Karma Model (Hybrid): Hem merkezi hem de merkeziyetsiz borsa özelliklerini birleştiren yeni nesil borsalar gündeme geliyor.

Merkezi borsalar (CEX), kripto para dünyasının en yaygın ve kullanıcı dostu işlem platformlarıdır. Yüksek hız, likidite ve fiat entegrasyonu sunarken; merkezi yapılarından kaynaklanan güvenlik ve kontrol riskleri de barındırırlar. Güvenli bir şekilde kullanıldığında, yeni başlayanlardan profesyonel yatırımcılara kadar herkes için işlevsel çözümler sunabilirler.