Otomatik Piyasa Yapıcı (AMM) Nedir?
Otomatik piyasa yapıcı (AMM), otomatik alım satım gerçekleştirerek bağlı bulunduğu borsaya likidite sağlayan sistemdir.
Otomatik Piyasa Yapıcı (Automated Market Maker – AMM), geleneksel emir defteri sistemine ihtiyaç duymadan kullanıcıların kripto varlık alım-satım işlemlerini gerçekleştirebildiği merkeziyetsiz bir protokoldür. AMM modelleri, kullanıcıların doğrudan akıllı sözleşmelerle etkileşime girerek token takası yapmasını sağlar. AMM’ler, merkeziyetsiz borsaların (DEX) temelini oluşturan ve kullanıcıların likidite havuzları üzerinden işlem yapmasına olanak tanıyan bir sistemdir.
İlginizi Çekebilir:Permissionless Ne Demektir?
AMM Nasıl Çalışır
AMM sistemlerinde alıcı ve satıcıyı eşleştiren geleneksel emir defterleri bulunmaz. Bunun yerine, token çiftlerinden oluşan likidite havuzları vardır. Bu havuzlara kullanıcılar tarafından kripto para yatırılır ve bu yatırılan varlıklarla alım-satım işlemleri gerçekleştirilir.
Örneğin, bir ETH/USDC likidite havuzu olduğunu varsayalım. Bu havuza ETH ve USDC yatırılmıştır. Kullanıcı ETH satmak istediğinde, karşılığında havuzdan USDC alır. Sistem, bu işlemleri bir fiyat algoritması ile yönetir.
En yaygın kullanılan fiyatlandırma algoritması, Uniswap tarafından geliştirilen ve “sabit çarpan” modeli olarak bilinen formüldür:
x * y = k
Burada x ve y, iki token’ın havuzdaki miktarlarını, k ise sabit bir değeri temsil eder. Bu formül, fiyatların arz ve talebe göre dinamik olarak değişmesini sağlar.
AMM Bileşenleri
Bir AMM sisteminin temel bileşenleri şunlardır:
Likidite Havuzları
Kullanıcıların iki farklı token’ı yatırarak oluşturdukları fon havuzlarıdır. Bu havuzlar üzerinden takas işlemleri gerçekleşir.
Likidite Sağlayıcılar (LP’ler)
Likidite havuzuna token yatıran kullanıcılardır. Sağladıkları likidite karşılığında işlem ücretlerinden pay alırlar.
Fiyatlandırma Algoritması
Havuz içindeki token miktarlarına göre fiyatların belirlendiği matematiksel formüldür. Genellikle sabit çarpan (x*y=k) modeli kullanılır.
Slippage (Fiyat Kayması)
İşlem hacmi büyük olduğunda veya havuzdaki likidite düşükse, işlem öncesi beklenen fiyatla işlem sonrası gerçekleşen fiyat arasında fark oluşur. Bu fark slippage olarak adlandırılır.
AMM ile Geleneksel Emir Defteri Arasındaki Fark
Geleneksel borsalarda (örneğin Binance) işlemler emir defteri aracılığıyla gerçekleşir. Alıcı ve satıcılar fiyat belirler ve uygun eşleşmeler sağlandığında işlem tamamlanır. Ancak bu yapı, sürekli aktif piyasa yapıcılar ve al-sat emirleri gerektirir.
AMM sistemleri ise tamamen yazılımla (akıllı sözleşmeler) çalışır. Her işlem, karşı taraf aramaya gerek olmadan doğrudan likidite havuzundan gerçekleştirilir. Bu da 7/24 işlem yapılabilmesini ve kullanıcıların piyasa yapıcı olabilmesini mümkün kılar.
AMM Sisteminin Avantajları
Merkeziyetsizlik: Herkes erişebilir, kayıt gerekmez. Emir defteri ve aracı yoktur.
Kullanıcı Katılımı: Herkes likidite sağlayıcısı olabilir ve pasif gelir elde edebilir.
Süreklilik: Geleneksel piyasalardan farklı olarak 24 saat kesintisiz çalışır.
Basitlik: Kullanıcı dostu arayüzlerle kolayca token takası yapılabilir.
AMM Sisteminin Dezavantajları
Geçici Kayıp (Impermanent Loss): Likidite sağlayıcıların karşılaştığı, token fiyatlarının değişmesiyle oluşan potansiyel değer kaybıdır.
Slippage Riski: Düşük likidite ya da büyük işlemlerde işlem fiyatı ciddi şekilde kayabilir.
Arbitrajcıların Üstünlüğü: Fiyat farklarından kar elde eden arbitrajcılar, LP'lerin gelirlerini azaltabilir.
Güvenlik Riskleri: Akıllı sözleşme açıkları nedeniyle fon kayıpları yaşanabilir.
Popüler AMM Protokolleri
Uniswap: En bilinen AMM tabanlı DEX. x*y=k modelinin öncüsüdür.
SushiSwap: Uniswap’ın bir çatallanması olarak doğmuştur. Daha fazla teşvik ve yönetişim özelliği sunar.
Balancer: Farklı oranlarda (örneğin %80-%20) çok token'lı havuzlar oluşturulmasına olanak sağlar.
Curve Finance: Stabilcoin takası için optimize edilmiştir. Düşük slippage sunar.
PancakeSwap: Binance Smart Chain üzerinde çalışan en popüler AMM platformudur.
Gelecekte AMM Sistemleri
AMM sistemleri, merkeziyetsiz finansın temel yapı taşları olmaya devam edecek. Gelecekte daha gelişmiş fiyat algoritmaları, dinamik işlem ücretleri ve zincirler arası likidite entegrasyonları ile birlikte kullanıcı deneyimi daha da gelişecektir. Aynı zamanda, geçici kaybı azaltmak ve arbitrajcılara karşı koruma sağlamak amacıyla yeni modeller geliştirilmektedir.
Otomatik Piyasa Yapıcı (AMM) yapıları, kripto dünyasında finansal işlemleri merkeziyetsiz, aracısız ve 7/24 çalışabilir hale getiren devrim niteliğinde sistemlerdir. Geleneksel finansın aksine, herkesin piyasa yapıcı olabildiği bu model, DeFi ekosisteminin büyümesini sağlayan temel teknolojilerden biridir. Ancak, potansiyel riskler ve mekanik karmaşıklıklar nedeniyle kullanıcıların dikkatli olması ve sistemi iyi anlaması büyük önem taşır.